Babək kimdir? | Həyatı, fəaliyyəti, nailiyyətləri və tarixi təsiri
Azərbaycan tarixində xüsusi yeri olan Babək kimdir sualına cavab axtararkən, öncə qeyd etmək lazımdır ki, o, yalnız bir hərbi sərkərdə və üsyan rəhbəri deyil, həm də azadlıq və müstəqillik ideallarının simvoludur. Babək Xürrəmi VIII–IX əsrlərdə yaşamış, Abbasilər xilafətinə qarşı apardığı mübarizə ilə tanınmış, Azərbaycan və bütövlükdə Yaxın Şərq xalqlarının azadlıq uğrunda mübarizəsinin rəmzinə çevrilmişdir. Onun həyatı, fəaliyyəti və nailiyyətləri bu gün də tədqiqatçıların diqqət mərkəzindədir və gənc nəslin milli şüurunda özünəməxsus rol oynayır.
Babek kimdir
Babək kim olub? Qısa bioqrafiyası və tarixi şəxsiyyət kimi yeri
Babək kim olub sualına cavab olaraq, tarixi mənbələr göstərir ki, o, 798-ci ildə Azərbaycanın Cavanşir (indiki Kəbirli, bəzi mənbələrdə Ərdəbil yaxınlığı) bölgəsində kasıb bir ailədə doğulmuşdur. Uşaqlıq illərində çobanlıq və kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmuş, lakin sonradan dini-fəlsəfi hərəkatlarla tanış olaraq, siyasi mübarizə yoluna çıxmışdır. O, məşhur Xürrəmilər hərəkatının ən güclü və tanınmış lideri kimi tarixə düşmüşdür.
Babək həm xalq arasında, həm də orta əsr tarixçilərinin yazılarında qəhrəman, xilaskar, azadlıq uğrunda mübarizənin simvolu kimi təsvir edilmişdir.
Babəkin uşaqlıq və gənclik illəri – Həyatı və təməl baxışlarının formalaşması
Erkən uşaqlıq
Babəkin uşaqlıq həyatı sadə və yoxsul şəraitdə keçmişdir. Onun ailəsi kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurdu. Bu dövr gənc Babəkin xalqın əzablarını yaxından görməsinə və gələcəkdə haqq-ədalət uğrunda mübarizə aparmaq ideyalarının formalaşmasına səbəb olmuşdur.
Gənclik və ilk təhsili
Babəkin rəsmi dini və elmi təhsil alması barədə mənbələr azdır. Lakin bəzi ərəb və fars tarixçilərinin əsərlərində qeyd olunur ki, o, gənclikdə müxtəlif dini-fəlsəfi qruplarla əlaqədə olmuş, qədim Azərbaycan inanclarını öyrənmişdir. Bu, onun ideoloji baxışlarının zənginləşməsində mühüm rol oynamışdır.
Babəkin fəaliyyəti – Xürrəmilər hərəkatının lideri
Xürrəmilər kimlər idi?
Xürrəmilər VIII əsrdə Azərbaycanda yaranmış dini-siyasi hərəkat idi. Onlar sosial ədalətsizliyə qarşı çıxır, bərabərlik və azadlıq ideyalarını müdafiə edirdilər. Bu hərəkatın əsasında qədim iranlıların zərdüştilik inancları ilə yerli xalqların qədim etiqadları dayanırdı.
Babəkin hərəkatın başına keçməsi
Xürrəmilər uzun illər gizli şəkildə fəaliyyət göstərsələr də, onların güclü liderə ehtiyacı var idi. Babək təxminən 816-cı ildə hərəkatın rəhbəri seçildi. O, sadəcə dini və ideoloji lider deyil, həm də hərbi təşkilatçı kimi ön plana çıxdı.
Azadlıq mübarizəsinin başlanğıcı
Babək və onun tərəfdarları Abbasilər xilafətinə qarşı üsyan qaldıraraq Azərbaycanın dağlıq bölgələrində möhkəmləndilər. Onların əsas mərkəzi Bəzz qalası idi. Buradan başlayan mübarizə qısa zamanda bütün Cənubi Azərbaycanı və qonşu əraziləri əhatə etdi.
Babəkin hərbi karyerası və böyük qələbələri
Strateji istedadı
Babək tarixdə yalnız bir üsyançı kimi deyil, həm də sərkərdə kimi tanınır. O, dağlıq relyefdən ustalıqla istifadə edir, xalqın gücünü birləşdirərək xilafət ordularına qarşı uğurlu döyüşlər aparırdı.
Ən böyük uğurlar
- 820–830-cu illərdə Babəkin ordusu Abbasilərə qarşı bir sıra qələbələr qazandı.
- O, xilafətin ən güclü sərkərdələrindən olan Afşini dəfələrlə məğlub etmişdi.
- Onun rəhbərliyi altında üsyan 23 ildən çox davam etdi – bu, orta əsrlər tarixi üçün son dərəcə nadir hadisədir.
Bəzz qalası
Babəkin möhkəmləndiyi Bəzz qalası mübarizənin simvoluna çevrildi. Qala uzun illər ərzində xilafət ordularının hücumlarına sinə gərdi. Lakin 837-ci ildə böyük xəyanət nəticəsində Bəzz qalası ələ keçirildi və Babək əsir düşdü.
Babəkin məğlubiyyəti və faciəli sonu
837-ci ildə Babək xilafət ordusu tərəfindən əsir götürüldü. Onu Samirəyə apararaq ağır işgəncələrə məruz qoydular və 838-ci ildə edam etdilər. Onun faciəli ölümü xalqın azadlıq mübarizəsinin dayandırılmasına səbəb olsa da, Babək əfsanəsi yaşayaraq gələcək nəsillərə ilham verdi.
Babəkin nailiyyətləri və tarixi təsiri
Sosial və siyasi nailiyyətləri
- O, Azərbaycanın və qonşu xalqların xalq hərəkatlarını birləşdirə bildi.
- 20 ildən çox müddətdə Abbasilərə qarşı geniş miqyaslı mübarizə apardı.
- Feodal zülmünə və dini təzyiqlərə qarşı çıxaraq, xalqın azadlıq arzularını ifadə etdi.
Mədəni və ideoloji təsiri
Babək yalnız hərbi lider deyil, həm də ideoloji simvol idi. O, bərabərlik, ədalət və azadlıq prinsiplərini müdafiə edirdi. Bu ideyalar sonrakı əsrlərdə də bölgədə milli-azadlıq hərəkatlarına təsir göstərdi.
Babək ədəbiyyatda və yaradıcılıqda
Babək obrazı Azərbaycan və dünya ədəbiyyatında geniş yer almışdır.
- Ədəbiyyatda: Səməd Vurğun, İlyas Əfəndiyev və digər yazıçılar onun qəhrəmanlığını əsərlərində təsvir etmişlər.
- İncəsənətdə: Teatr tamaşaları, kinofilmlər və rəsm əsərlərində Babək qəhrəmanlıq simvolu kimi təqdim olunur.
- Musiqidə: Babəkin obrazı bəstəkarların yaradıcılığında da öz əksini tapmışdır.
Babəkin müasir dövrdə təsiri
Milli kimlikdə rolu
Müstəqillik dövründə Babək obrazı Azərbaycan xalqının milli kimlik və azadlıq mübarizəsi ilə daha da sıx əlaqələndirilmişdir. Onun adına abidələr ucaldılmış, filmlər çəkilmiş və əsərlər yazılmışdır.
Tarixi və turizm əhəmiyyəti
Naxçıvanda yerləşən Babək qalası bu gün həm tarixi abidə, həm də turizm məkanı kimi tanınır. Hər il minlərlə insan bu qalanı ziyarət edir və Babəkin mübarizə ruhunu yaşadır.
