Hakimiyyətə gəlişi və şəxsi həyatı
“Tomiris kimdir?” sualı tarixə maraq göstərən hər kəsin diqqətini cəlb edir. Tomiris eramızdan əvvəl VI əsrdə yaşamış, Massagetlər adlanan qədim türk-məğilli tayfaların məşhur qadın hökmdarı olmuşdur. O, yalnız öz xalqının deyil, bütövlükdə qədim Avrasiya çöllərinin tarixində mühüm rol oynamış şəxsiyyət kimi tanınır. Tomiris haqqında əsas məlumat mənbələri qədim yunan tarixçisi Herodotun “Tarix” əsərindəndir. O, məharətli sərkərdə, igid döyüşçü və xalqını müstəqillik uğrunda birləşdirən güclü qadın lider kimi yadda qalıb.
Tarixdə çox az qadın hökmdar bu qədər güclü və təsirli obraz yaratmağı bacarmışdır. Tomiris, xüsusən də Əhəmənilər imperiyasının qüdrətli hökmdarı II Kir (Kürüş Böyük) üzərində qazandığı qələbə ilə məşhur olmuşdur. Onun həyatı, fəaliyyəti və nailiyyətləri bu gün də qadın liderlik nümunəsi kimi araşdırılır.
Tomiris kimdir
Tomiris haqqında ümumi məlumat
- Adı: Tomiris (bəzi mənbələrdə Tamyris)
- Dövrü: Eramızdan əvvəl VI əsr
- Tayıfası: Massagetlər (Sak tayfalarının bir qolu)
- Rol: Qadın hökmdar, sərkərdə
- Ən böyük nailiyyəti: Əhəməni hökmdarı II Kirə qalib gəlməsi
Erkən həyat və mənşə – Tomiris kim olub?
Tomiris kim olub sualına cavab tapmaq üçün onun mənşəyinə nəzər salmaq vacibdir. Massagetlər Sak türklərinin bir qolunu təşkil edirdi və əsasən Xəzər dənizi ətrafı çöllərdə yaşayırdılar. Onların həyatı köçəri maldarlıq, ovçuluq və müharibələr üzərində qurulmuşdu.
Tomiris uşaqlıq illərindən igidlik, cəsarət və dövlət idarəçiliyi mühitində böyümüşdür. Qaynaqlar onun ailəsi və təhsilinə dair ətraflı məlumat verməsə də, qədim türk və sak ənənələrinə görə qadınların da döyüş və idarəçilikdə mühüm rol oynadıqları məlumdur. Bu baxımdan Tomiris həm döyüşçü, həm də siyasi lider kimi formalaşmışdır.
Hakimiyyətə gəlişi və şəxsi həyatı
Tomiris həyat yoldaşının ölümündən sonra Massagetlərin hakimiyyətinə keçmişdir. Onun xalqı patriarxal qaydalara əsaslansa da, Tomirisin cəsarəti və liderlik keyfiyyətləri sayəsində qadın hökmdar kimi qəbul olunmuşdur.
Şəxsi həyatı ilə bağlı ən çox vurğulanan hadisə onun oğlunun faciəli ölümü ilə bağlıdır. II Kirin Massagetlərə hücumu zamanı Tomirisin oğlu əsir düşmüş və intihar etmişdi. Bu faciə Tomirisi daha da qəzəbləndirmiş, onun döyüşdə sərt qərarlar verməsinə səbəb olmuşdu.
Fəaliyyəti və karyerası
Dövlət idarəçiliyi
Tomiris yalnız sərkərdə deyil, həm də dövlət xadimi idi. Onun fəaliyyəti xalqının müstəqilliyini qorumaq, Massagetlərin birliyini saxlamaq və xarici təhdidlərə qarşı müqavimət göstərmək üzərində qurulmuşdu.
Diplomatiya
Əhəmənilər imperiyasının hökmdarı II Kir Tomirisi arvadlığa almaq istəyir və bu yolla massagetlər üzərində hakimiyyət qurmaq niyyətində olur. Lakin Tomiris bu təklifə rədd cavabı verir. Bu, onun siyasi müstəqilliyə verdiyi dəyəri göstərir.
Hərbi liderlik
Tomiris karyerasının ən mühüm mərhələsi Əhəməni imperiyası ilə toqquşma olmuşdur. O, döyüş strategiyası, taktiki qərarları və igidliyi ilə yadda qalıb.
Tomiris və II Kir arasında tarixi döyüş
Ən çox tanınan hadisə Tomiris və II Kir arasında baş verən müharibədir.
Müharibənin səbəbi
- II Kirin imperiyasını genişləndirmək planı
- Massagetlərin zəngin torpaqları
- Tomirisin təklif olunan evliliyi rədd etməsi
Döyüşün gedişi
Herodot yazır ki, II Kir massagetlərin bir hissəsini tələ ilə məğlub etmiş, lakin Tomirisin oğlu əsir düşüb intihar etmişdir. Bu hadisə Tomirisin qəzəbinə səbəb olmuş, o, bütün güclərini toplayaraq böyük bir döyüşə hazırlaşmışdır.
Nəticədə Tomiris rəhbərliyi altında massagetlər II Kirin ordusunu darmadağın etmiş, Kirin özü də döyüşdə həlak olmuşdur.
Tarixi nəticələr
- Əhəmənilər imperiyasının genişlənməsi müvəqqəti olaraq dayandırıldı.
- Tomiris türklərin qəhrəmanlıq simvoluna çevrildi.
- Onun adı qadın liderlik və mübarizə ruhu ilə sinonim oldu.
Nailiyyətləri və yaradıcılığı
Tomiris kimdir deyə soruşulduqda onun nailiyyətlərini sadalamaq vacibdir:
- Xalqının müstəqilliyini qorudu – Massagetləri güclü düşməndən müdafiə etdi.
- Qadın lider nümunəsi yaratdı – Qədim dövrdə nadir hadisə idi ki, qadınlar böyük dövlətlərin hökmdarlarına qarşı qalib gəlsin.
- Siyasi müdriklik nümayiş etdirdi – Diplomatik təklifləri ağılla rədd edərək dövlətinin maraqlarını üstün tutdu.
- Mədəni təsir – Onun adı türklərin dastanlarında, ədəbiyyatında və müasir mədəniyyətində yaşayır.
Tomirisin tarixi təsiri
Qədim tarixdə təsiri
Tomiris qədim dünyada güclü qadın lider obrazını formalaşdırdı. Yunan və fars mənbələrində onun adı hörmətlə çəkilir.
Türk dünyasında təsiri
Türk xalqlarının dastanlarında, şifahi ədəbiyyatında Tomirisin qəhrəmanlığı daim təbliğ olunmuşdur. O, “Ana xaqan” simvolu kimi qürurla xatırlanır.
Müasir dövrdə təsiri
Bu gün Tomiris obrazı qadın liderlik, milli müstəqillik və qəhrəmanlıq nümunəsi kimi xatırlanır. Onun adı Qazaxıstan, Azərbaycan və digər türk dövlətlərində küçələrə, məktəblərə verilir, filmlər və romanlarda canlandırılır.
Ən çox diqqət çəkən layihə və əsərlər
“Tomiris” filmi
2019-cu ildə Qazaxıstanda çəkilmiş “Tomiris” filmi onun həyatını ekranlaşdıraraq geniş tamaşaçı auditoriyasına tanıtdı. Film Tomirisin gəncliyindən başlayaraq II Kir üzərində qələbəsinə qədərki həyatını əks etdirir. Bu əsər onun obrazını yeni nəsillərə daha da yaxınlaşdırdı.
Ədəbiyyatda Tomiris
- Yunan tarixçilərinin əsərlərində qəhrəman kimi təsvir olunmuşdur.
- Türk xalqlarının dastanlarında ana qəhrəman obrazı ilə təcəssüm etdirilmişdir.
Tomiris haqqında tarixi mənbələr
- Herodotun “Tarix” əsəri – Tomiris haqqında əsas məlumat mənbədir.
- Strabonun yazıları – Sak tayfaları haqqında məlumat verir.
- Firdovsinin “Şahnamə” əsəri – Fars mənbələrində də onun obrazına işarələr vardır.
Tomiris kimdir sualının müasir cavabı
Tomiris kimdir deyə soruşan hər kəs bilməlidir ki, o, yalnız qədim bir sərkərdə deyil, həm də qadın gücünün, milli müstəqilliyin və azadlıq ideyalarının simvoludur. O, qadınların da tarixdə mühüm rol oynaya bildiklərini sübut etmişdir.
