Səddam Hüseyn kimdir? – Həyatı, fəaliyyəti və bioqrafiyası
Səddam Hüseyn kimdir? Bu sual həm tarixçilər, həm də siyasətlə maraqlanan insanlar üçün daim aktual olub. O, XX əsrin sonlarında Yaxın Şərqin ən mübahisəli və eyni zamanda ən tanınmış liderlərindən biri idi. İraq Respublikasının uzunmüddətli prezidenti olan Səddam Hüseyn həm daxildəki sərt siyasəti, həm də beynəlxalq münasibətlərdəki aqressiv addımları ilə yadda qalıb. Onun həyatı, fəaliyyəti və karyerası yalnız İraq tarixində deyil, həm də bütün dünya siyasətində mühüm iz qoyub.
Bu məqalədə Səddam Hüseynin həyatı, fəaliyyəti, bioqrafiyası, karyerası, nailiyyətləri və təsiri geniş şəkildə araşdırılır. Məqsəd yalnız “kim olub” sualına cavab vermək deyil, həm də onun tarixi irsinin region və dünya üçün nə demək olduğunu anlamaqdır.
Səddam hüseyn kimdir
Erkən həyat və təhsil – Səddam Hüseynin uşaqlığı
Səddam Hüseyn 28 aprel 1937-ci ildə İraqın Tikrit şəhərinin yaxınlığındakı Əl-Auja kəndində kasıb bir ailədə dünyaya gəlib. Atası Hüseyn əl-Məcd o, hələ doğulmamışdan əvvəl vəfat etmiş, anası Subha Tulfah isə yenidən ailə qurmuşdu. Çətin uşaqlıq dövrü, yoxsulluq və ailədaxili ziddiyyətlər onun xarakterinin formalaşmasında böyük rol oynadı.
Uşaqlıq illərində oxumaq imkanları məhdud olsa da, Səddam Hüseyn dayısı Xayrullah Tulfahın himayəsində böyüdü. Dayısı millətçi düşüncələri ilə tanınırdı və gənc Səddama ərəb millətçiliyinin, güclü dövlət ideyasının əsaslarını öyrədirdi.
1950-ci illərdə Bağdada köçərək təhsilini davam etdirdi, lakin hərbi və siyasi fəaliyyətə erkən qoşulduğu üçün tam akademik təhsil ala bilmədi. Buna baxmayaraq, o, sonradan siyasi bacarıqları və sərt idarəçilik üslubu ilə diqqət çəkdi.
Şəxsi həyat – Ailə və şəxsi münasibətlər
Səddam Hüseyn şəxsi həyatı ilə də daim maraq doğurub. O, ilk evliliyini 1963-cü ildə dayısının qızı Sacida Tulfahla qurdu. Bu evlilikdən bir neçə övladı dünyaya gəldi – oğlu Uday və Qusay, qızları Raqad, Rana və Hala.
Onun ailə həyatında siyasi motivlər də mühüm rol oynayırdı. Ailə üzvləri dövlətin yüksək strukturlarında və iqtisadi sahələrində mühüm mövqelərə gətirilmişdi. Xüsusilə, oğlu Udayın qəddarlığı və Qusayın siyasi irsə hazırlaşdırılması dünya mediasında geniş işıqlandırılırdı.
Səddamın ailəsi onun hakimiyyəti dövründə xüsusi imtiyazlardan yararlanır, lakin eyni zamanda daxildəki güc mübarizələrinə də cəlb olunurdu.
Siyasi karyerasının başlanğıcı – Baas Partiyası və çevrilişlər
Baas Partiyasına qoşulması
1950-ci illərin sonlarında Səddam Hüseyn Baas Partiyasına qoşuldu. Bu partiya ərəb millətçiliyi, sosializm və güclü mərkəzi dövlət ideologiyasını təbliğ edirdi. Gənc Səddam partiya daxilində tezliklə radikal qanadın fəal üzvlərindən biri oldu.
İlk uğursuz çevriliş
1959-cu ildə Baas Partiyası tərəfindən təşkil olunan və Bağdadın mərkəzində İraq lideri Əbdül-Kərim Qasımın öldürülməsinə yönəlmiş sui-qəsddə iştirak etdi. Hücum uğursuz oldu və Səddam ağır yaralanaraq Suriyaya, daha sonra Misirə qaçdı. Bu hadisə onun siyasi bioqrafiyasında dönüş nöqtəsi hesab olunur.
Hakimiyyətə gəlişi – İraq prezidenti olur
1968-ci ildə İraqda Baas Partiyası çevriliş yolu ilə hakimiyyəti ələ keçirdi. Əvvəlcə Səddam Hüseyn dövlətin təhlükəsizlik aparatında mühüm vəzifələrə təyin edildi. O, tədricən ordu və xüsusi xidmət orqanlarında öz adamlarını yerləşdirərək güclü təsir dairəsi yaratdı.
1979-cu ildə isə o, rəsmi olaraq İraqın prezidenti elan edildi. Bundan sonra ölkənin bütün siyasi, iqtisadi və hərbi strukturlarında faktiki olaraq mütləq hakimiyyət sahibi oldu.
İdarəçilik üslubu və daxili siyasət
Səddam Hüseynin idarəçilik tərzi avtoritar və sərt idi. Onun dövründə:
- Mərkəzləşdirilmiş güc: Dövlət bütün sahələrdə prezidentin iradəsinə tabe idi.
- Müxalifətə qarşı təzyiqlər: Müxalif fikirlərə yer verilmirdi, siyasi rəqiblər aradan qaldırılırdı.
- Təhlükəsizlik aparatının gücləndirilməsi: Gizli xidmətlər və ordunun nəzarəti ilə cəmiyyət üzərində ciddi nəzarət qurulmuşdu.
Bununla yanaşı, Səddam iqtisadiyyatda neft gəlirlərindən istifadə edərək iri infrastruktur layihələr həyata keçirdi, ölkədə müəyyən sosial proqramlar tətbiq etdi. Bu da onun bəzi təbəqələr arasında populyarlığını artırdı.
Ən mühüm nailiyyətlər və siyasətdə rolu
Neft siyasəti
1970–80-ci illərdə İraqın neft gəlirləri sürətlə artdı. Səddam Hüseyn bu resurslardan istifadə edərək ölkənin hərbi gücünü artırdı və regionda nüfuz qazanmağa çalışdı.
Təhsil və səhiyyə
Hakimiyyətin ilk illərində təhsil və səhiyyə sahələrində islahatlar aparıldı. İraq bölgədə ən yüksək savadlılıq səviyyəsinə malik ölkələrdən birinə çevrildi.
Regional liderlik iddiası
Səddam Hüseyn özünü ərəb dünyasının lideri kimi təqdim etməyə çalışırdı. O, Fələstin məsələsində sərt mövqeyi ilə tanınır və ərəb xalqları arasında dəstək toplamağa çalışırdı.
İran-İraq müharibəsi (1980–1988)
Səddam Hüseynin karyerasının ən mühüm və eyni zamanda ən faciəvi mərhələlərindən biri İranla müharibə idi.
- Müharibə 1980-ci ildə başladı və 8 il davam etdi.
- Hər iki tərəf yüz minlərlə itki verdi, iqtisadiyyat ciddi zərər gördü.
- Münaqişənin səbəbləri arasında sərhəd problemləri, dini ziddiyyətlər və regional liderlik uğrunda mübarizə dayanırdı.
Bu müharibə Səddam Hüseynin beynəlxalq aləmdə tanınmasına səbəb oldu, lakin həm də İraqı böyük iqtisadi böhranla üz-üzə qoydu.
Küveytin işğalı və Fars körfəzi müharibəsi (1990–1991)
1990-cı ildə Səddam Hüseynin ən mübahisəli addımlarından biri baş verdi – o, zəngin neft ehtiyatlarına görə Küveytə hücum etdi.
- Bu işğal beynəlxalq aləmdə ciddi etirazlara səbəb oldu.
- ABŞ başda olmaqla, Qərb dövlətləri və ərəb ölkələrinin koalisiyası İraqa qarşı hərbi əməliyyat başladı.
- “Səhrada tufan” əməliyyatı nəticəsində İraq ordusu məğlub oldu və Küveytdən çıxarıldı.
Bu hadisə Səddam Hüseynin beynəlxalq arenada təcrid olunmasına gətirib çıxardı.
Sonrakı illər – Sanksiyalar və beynəlxalq təzyiqlər
1991-ci ildən sonra İraq BMT tərəfindən sərt sanksiyalara məruz qaldı. Bu sanksiyalar nəticəsində ölkədə aclıq, dərman çatışmazlığı və sosial böhran yarandı.
Səddam Hüseyn isə hakimiyyətdə qalmaq üçün daha sərt metodlardan istifadə etdi. O, daxildə üsyanların qarşısını qəddarlıqla aldı, kürdlərə və şiə icmalarına qarşı geniş repressiyalar həyata keçirdi.
ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi və Səddam Hüseynin sonu
2003-cü ildə ABŞ və müttəfiqləri İraqa hücum edərək Səddam Hüseynin rejimini devirdi. Rəsmi bəhanə olaraq “kütləvi qırğın silahları” məsələsi göstərilsə də, bu iddialar sonradan təsdiqlənmədi.
- 2003-cü ilin dekabrında Səddam Hüseyn gizləndiyi yerdə tutuldu.
- 2006-cı ildə Bağdad məhkəməsi tərəfindən insanlığa qarşı cinayətlərdə təqsirli bilinərək edam cəzasına məhkum edildi.
- 30 dekabr 2006-cı ildə edam edildi.
Səddam Hüseynin təsiri və irsi
Səddam Hüseynin həyatı və fəaliyyəti həm İraq, həm də bütün Yaxın Şərq üçün dərin izlər buraxıb.
- Müsbət tərəflər: Təhsil və səhiyyə sahəsində inkişaf, güclü dövlət idarəçiliyi, ərəb millətçiliyinin müdafiəsi.
- Mənfi tərəflər: Avtoritar rejim, müharibələr, insan haqlarının pozulması, iqtisadi fəlakətlər.
Onun adı bu gün də müxtəlif ölkələrdə fərqli cür xatırlanır. Bəziləri onu güclü ərəb lideri hesab edir, digərləri isə qəddar diktator kimi tanıyır.
