Stephen Hawking kimdir – həyatı və elmi irsi
Stephen Hawking kimdir sualına ən qısa və dəqiq cavab budur: o, XX və XXI əsrin ən böyük nəzəri fiziklərindən, kosmologiya və qara dəliklər sahəsində inqilabi kəşflər etmiş alimdir. Onun həyatı yalnız elmlə deyil, həm də insan iradəsi və mübarizə ruhu ilə tanınır. ALS (Amyotrofik lateral skleroz) xəstəliyinə tutulmasına baxmayaraq, Hawking öz parlaq intellekti ilə kainatın ən dərin sirlərini araşdırmağa davam etdi. Həyatı, fəaliyyəti və yaradıcılığı təkcə elm sahəsində deyil, həm də mədəniyyət və populyar düşüncədə böyük təsir göstərdi.
Stephen hawking kimdir
Erkən həyat və ailəsi
Stephen William Hawking 8 yanvar 1942-ci ildə İngiltərənin Oksford şəhərində anadan olub. Maraqlıdır ki, bu tarix məşhur astronom Qalileonun ölümünün 300-cü ildönümünə təsadüf edirdi. Onun valideynləri Frank və İsola Hawking elmə maraq göstərən ziyalı insanlar idi. Atası tropik xəstəliklər üzrə həkim, anası isə tədqiqatçı və katibə kimi fəaliyyət göstərirdi.
Ailəsi elmi mühitlə sıx bağlı olduğundan, gənc Stephen də erkən yaşlarından kitablarla və təhsil ilə maraqlanırdı. O, məktəb illərində texnika və mexanika ilə məşğul olur, dostları ilə birlikdə sadə kompüterlər və mexaniki cihazlar düzəldirdi. Bu maraq onun gələcəkdə nəzəri fizika və kosmologiya üzrə karyerasına zəmin yaratdı.
Təhsili və ilk elmi addımları
Məktəb illəri
Stephen Hawking orta təhsilini St Albans Məktəbində aldı. Burada o, dərslərdə xüsusi seçilməsə də, müəllimləri onun dərin intellektual potensialını hiss edirdilər. Məktəb illərində riyaziyyata, fizika və astronomiyaya marağı güclənmişdi.
Universitet həyatı
1959-cu ildə o, Kembric Universitetinin Trinity Kollecinə qəbul olundu. Əvvəlcə riyaziyyat oxumaq istəsə də, bu ixtisas həmin vaxt mövcud deyildi, buna görə də o, fizika üzrə təhsil almağa başladı. Kembricdəki ilk illər onun üçün həm akademik, həm də şəxsi baxımdan böyük dönüş nöqtəsi oldu.
1963-cü ildə doktorantura tədqiqatlarına başladığı dövrdə ona ALS diaqnozu qoyuldu. Həkimlər ona cəmi bir neçə il ömür verdilər. Lakin Hawking bu proqnozları alt-üst etdi və xəstəliyə baxmayaraq, elm dünyasında böyük uğurlar qazandı.
Stephen Hawkingin şəxsi həyatı
Stephen Hawking şəxsi həyatı ilə də geniş müzakirə olunurdu. 1965-ci ildə o, Jane Wilde ilə ailə qurdu. Onların üç övladı oldu: Robert, Lucy və Tim. Jane uzun illər ərzində onun ən böyük dəstəyi oldu, lakin sonradan onların evliliyi çətinliklər səbəbindən başa çatdı.
Daha sonra Hawking ikinci dəfə – 1995-ci ildə öz tibb bacısı Elaine Mason ilə evləndi. Bu evlilik 2006-cı ildə boşanma ilə nəticələndi. Həyatındakı şəxsi çətinliklərə baxmayaraq, o, daim elmə və yaradıcılığına bağlı qaldı.
Elmi fəaliyyəti və karyerası
Qara dəliklər və kosmologiya nəzəriyyələri
Stephen Hawkingin ən böyük nailiyyətlərindən biri qara dəliklər üzərində apardığı tədqiqatlarla bağlıdır. O, göstərdi ki, qara dəliklər tamamilə “qaranlıq” deyil, əksinə müəyyən dərəcədə radiasiya yayırlar. Bu radiasiya sonradan “Hawking radiasiyası” adı ilə tanındı. Bu nəzəriyyə kvant mexanikası və ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin birləşdirilməsi baxımından mühüm addım idi.
Kainatın başlanğıcı ilə bağlı nəzəriyyələr
Hawking həmçinin kainatın başlanğıcı və Böyük Partlayış nəzəriyyəsi üzərində də çalışırdı. O, Roger Penrose ilə birlikdə “singulyarlıq teoremləri”ni inkişaf etdirdi. Bu teoremlər göstərirdi ki, kainatın başlanğıcı qaçılmaz şəkildə bir singulyarlıqdan, yəni sonsuz sıxlıq və əyilmə nöqtəsindən başlamışdır.
Elmi əsərləri
Onun ən məşhur elmi-populyar əsəri “Zamanın Qısa Tarixi” (A Brief History of Time) kitabıdır. Bu kitab 1988-ci ildə nəşr olunmuş və qısa müddətdə dünya miqyasında bestseller olmuşdur. Sadə və anlaşıqlı dildə yazıldığı üçün milyonlarla oxucuya müraciət etmişdir.
Əsərləri və yaradıcılığı
- “A Brief History of Time” – Kainatın yaranışı, qara dəliklər və zaman anlayışını sadə dildə izah edən kitab.
- “The Universe in a Nutshell” – Daha vizual və qrafik yanaşma ilə nəzəri fizikanı izah edən əsər.
- “Black Holes and Baby Universes” – Onun esseləri və şəxsi düşüncələrini əhatə edən kitab.
- “Grand Design” – Leonard Mlodinow ilə birlikdə yazdığı bu əsərdə kainatın yaranışı və dizaynı mövzusu müzakirə olunur.
Bu əsərlər onun yaradıcılıq gücünün yalnız elm dünyası ilə məhdudlaşmadığını, həm də geniş oxucu kütləsinə müraciət etmək bacarığını göstərir.
Stephen Hawkingin nailiyyətləri
- Hawking radiasiyası nəzəriyyəsi – qara dəliklərin kvant mexanikası baxımından öyrənilməsi.
- Kosmologiya və nisbilik sahəsində tədqiqatlar – kainatın başlanğıcı ilə bağlı singulyarlıq nəzəriyyələri.
- Elmi-populyar ədəbiyyat – mürəkkəb nəzəriyyələri sadə dildə oxucuya çatdırmaq bacarığı.
- Cəmiyyətə təsiri – əlilliyi ilə mübarizədə göstərdiyi güc və elmə bağlılığı ilə milyonlarla insana motivasiya verməsi.
Cəmiyyət və elmə təsiri
Stephen Hawking yalnız nəzəri fizika sahəsində deyil, həm də ictimaiyyətin elmə olan marağında mühüm rol oynadı. Onun çıxışları, kitabları və televiziya proqramları elmin populyarlaşmasına səbəb oldu.
Bundan başqa, Hawking əlilliyin insana mane olmadığını sübut edən canlı nümunə idi. Onun həyatı göstərirdi ki, fiziki məhdudiyyətlər insan intellektini və yaradıcılıq gücünü məhdudlaşdıra bilməz.
Stephen Hawking və populyar mədəniyyət
Hawking bir çox filmlərdə, seriallarda və sənədli proqramlarda görünmüşdür. O, “The Simpsons”, “Star Trek” kimi məşhur seriallarda qonaq kimi iştirak edib. Bundan əlavə, onun həyatı əsasında “The Theory of Everything” (Hər şeyin nəzəriyyəsi) adlı bioqrafik film çəkilmişdir. Bu film onun həm elmi fəaliyyətini, həm də şəxsi həyatındakı mübarizəni nümayiş etdirir.
Son illəri və vəfatı
Stephen Hawking 14 mart 2018-ci ildə, 76 yaşında dünyasını dəyişdi. O, xəstəlik diaqnozu qoyulduqdan sonra həkimlərin proqnozundan onilliklər çox yaşadı. Onun ölümü bütün dünyada böyük rezonans doğurdu. Elm dünyası onun itkisindən dərin kədər duydu, lakin eyni zamanda onun irsini və nailiyyətlərini qeyd etdi.
