Tərəkəmələr kimdir? – Tarixi, həyatı və mədəni irsi
Tərəkəmələr kimdir sualı Azərbaycan tarixində, etnoqrafiyasında və mədəniyyətində mühüm yer tutur. Tərəkəmələr qədimdən Azərbaycanda yaşayan, əsasən köçəri həyat tərzi sürən, özünəməxsus həyatı, fəaliyyəti, bioqrafiyası və yaradıcılığı ilə seçilən türk tayfalarından biridir. Onlar əsrlər boyu Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşıb, zəngin folkloru, musiqisi, adət-ənənələri və təsiri ilə milli mədəniyyətin ayrılmaz hissəsinə çevriliblər.
Bu yazıda biz tərəkəmələrin kim olub, onların karyerası, nailiyyətləri, tarixi və müasir dövrdəki rolu barədə geniş məlumat verəcəyik.
Tərəkəmələr kimdir
Köklər və yaranma prosesi
Tərəkəmələr XI-XII əsrlərdə Oğuz türklərinin qollarından biri kimi tarix səhnəsinə çıxmışdır. Onların adı “tərəkəmə” sözündən gəlir və bu ifadə köçəri həyat tərzi sürənlər mənasında işlədilmişdir. Ənənəvi olaraq qoyunçuluq, maldarlıq və köçəri təsərrüfatla məşğul olan tərəkəmələr, Azərbaycanın şimal, qərb və cənub bölgələrinə yayılmışdır.
Qonşu xalqlarla əlaqələr
Tarixi mənbələrə görə, tərəkəmələr həm Qafqazda, həm də Yaxın Şərqdə geniş tanınmış, müxtəlif dövlətlərin siyasi, iqtisadi və hərbi həyatında iştirak etmişdir. Onlar həm də Azərbaycan xalqının etnogenezində mühüm rol oynamışlar.
Tərəkəmələrin Həyatı və Məişəti
Köçəri həyat tərzi
Tərəkəmələrin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri onların köçəri həyat tərzidir. Yaz-yay aylarında yaylaqlara, qışda isə aran yerlərə köçən tərəkəmələr, təbiətlə sıx bağlı bir yaşam sürürdülər. Bu həyat tərzi onların mədəniyyətinə, musiqisinə və adətlərinə də güclü təsir göstərmişdir.
Geyim və məişət
Tərəkəmə geyimləri əsasən yun parçadan, əl işlərindən hazırlanırdı. Qadınların milli geyimləri zərli, naxışlı, rəngarəng idi. Kişilər isə çuxa, papaq və geniş şalvar geyinərdi. Tərəkəmə xalçaları isə Azərbaycan xalçaçılıq məktəbinin ən qiymətli nümunələrindən sayılır.
Ənənələr və inanclar
Tərəkəmələrin inanclarında təbiət, torpaq, mal-qara xüsusi yer tuturdu. Onların toy, yas, bayram mərasimləri Azərbaycan xalq mədəniyyətinin zəngin qatlarından biridir.
Tərəkəmələrin Fəaliyyəti və İqtisadi Rolu
Maldarlıq və qoyunçuluq
Tərəkəmələrin əsas məşğuliyyəti maldarlıq idi. Onlar xüsusilə qoyunçuluqda məşhur olmuşdular. Qoyunçuluq həm onların iqtisadiyyatında, həm də mədəniyyətində mühüm rol oynayırdı.
Ticarət və əmək bölgüsü
Tərəkəmələr yalnız kənd təsərrüfatı ilə deyil, həm də ticarətlə məşğul olmuşdur. Onlar yun, xalça, süd məhsulları, ət və digər malları bazarlarda sataraq bölgələrarası iqtisadi əlaqələrin inkişafına töhfə verirdilər.
Tərəkəmələrin Yaradıcılığı və Folkloru
Musiqi və aşıq sənəti
Tərəkəmələr aşıq sənətinin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Aşıqların dastanları, qoşmaları, gəraylıları tərəkəmə həyatının ruhunu əks etdirirdi. Xüsusən də tərəkəmə havaları Azərbaycan musiqisinin inciləri sırasında yer alır.
Xalçaçılıq və əl işləri
Tərəkəmə xalçaları və kilimləri öz naxışları, rəng harmoniyası və davamlılığı ilə seçilir. Bu sənət nümunələri əsrlər boyu dünyanın müxtəlif muzeylərində sərgilənir.
Folklor və dastanlar
Tərəkəmələrin folklorunda qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik, məhəbbət mövzuları geniş yer tutur. Koroğlu dastanı kimi əsərlərdə tərəkəmə həyatının izlərini görmək mümkündür.
Tərəkəmələrin Tarixi Nailiyyətləri
Dövlətçilikdə rolu
Tarixi mənbələrə görə, tərəkəmələr bir çox Azərbaycan xanlıqlarının, tayfa birliklərinin və dövlətlərinin yaranmasında iştirak etmişdir. Onların döyüşçüləri igidliyi və döyüş bacarıqları ilə seçilirdi.
Mədəniyyətə təsiri
Azərbaycan milli mədəniyyətində musiqi, poeziya, məişət ənənələri baxımından tərəkəmələrin izləri çox güclüdür. Onların yaratdığı irs bu gün də xalq arasında yaşadılır.
Tərəkəmələrin Təsiri və İrsi
Azərbaycan xalqına təsiri
Tərəkəmələrin təsiri Azərbaycan xalqının mentalitetində, dilində, adət-ənənələrində özünü göstərir. Onların folklor nümunələri bu gün də xalq yaradıcılığının canlı nümunəsi kimi qorunur.
Müasir dövrdə tərəkəmələr
Müasir dövrdə tərəkəmələrin əksəriyyəti köçəri həyat tərzindən uzaqlaşaraq, kəndlərdə və şəhərlərdə məskunlaşıblar. Lakin onların mədəniyyətə, sənətə, musiqiyə verdiyi töhfələr hələ də yaşayır.
Tərəkəmələrin Ən Məşhur Layihələri və Əsərləri
Tərəkəmə musiqisi – “Tərəkəmə rəqsi”
Azərbaycan musiqisinin incilərindən biri olan “Tərəkəmə rəqsi” xalqın ruhunu, köçəri həyatın ritmini ifadə edir. Bu rəqs həm milli toyların, həm də konsert səhnələrinin ən sevilən nömrələrindəndir.
Dastanlarda tərəkəmələr
Azərbaycan dastanlarında tərəkəmələrin igidliyi, azadlıqsevərliyi və qəhrəmanlığı əks olunur. Onların yaradıcılığı milli mədəniyyətin təməl daşlarından biridir.
Tərəkəmələrin Bioqrafiyası: Kim olub və kimdir?
Əgər bir xalqın bioqrafiyası ola bilərsə, tərəkəmələrin bioqrafiyası köçəri həyat, zəhmət, yaradıcılıq və mədəniyyət üzərində qurulub. Onlar tarix boyu kim olub sualına cavab olaraq, həm döyüşçü, həm sənətkar, həm də mədəniyyət daşıyıcısı kimi çıxış ediblər.
