Yezid kimdir? – Həyatı, fəaliyyəti və bioqrafiyası
“Yezid kimdir?” sualı tarix boyu çoxlarının maraq dairəsində olub. İslam tarixi ilə maraqlanan hər kəs üçün bu ad dərhal müəyyən hadisələri, mübahisələri və dərin iz buraxmış faciələri yada salır. Yezid ibn Muaviya (645–683) Əməvilər sülaləsinin ikinci xəlifəsi olmuş, atası Müaviyə ibn Əbu Sufyanın vəfatından sonra xilafətin başına keçmişdir. Onun adı daha çox Kərbəla hadisəsi ilə bağlı çəkilir. Bu hadisə isə həm İslam mədəniyyətində, həm də ümumilikdə insanlıq tarixində böyük iz buraxmışdır.
Yezid haqqında bioqrafiyası, həyatı, fəaliyyəti və karyerası barədə geniş məlumat toplamaq, onun kim olub, hansı nailiyyətlər və ya faciələrlə tarixdə qaldığını anlamaq üçün vacibdir.
Yezid kimdir
Yezidin erkən həyatı və ailəsi
Yezid ibn Müaviyə hicri 25-ci ildə (təxminən 645-ci ildə) Dəməşqdə anadan olmuşdur. Atası Müaviyə ibn Əbu Sufyan uzun illər Şam valisi və sonradan ilk Əməvi xəlifəsi olmuşdu. Anası Meysun bint Bəhdəl qəbilə mənsubiyyətinə görə bədəvi həyat tərzinə bağlı idi.
Yezid uşaqlıqdan Əməvi sarayında böyüyərək, dövrün siyasi və hərbi mühitində formalaşmışdır. Ailəsi ona zəngin imkanlar, yüksək təhsil və siyasi təcrübə qazanmaq fürsəti vermişdir.
Təhsili və gənclik illəri
Yezid gənclik illərində ərəb ədəbiyyatına, şeirə və hərbi sənətə maraq göstərirdi. Saray mühitində böyüyən gənc şahzadə həm də dövlət idarəçiliyinin incəlikləri ilə tanış olurdu. Onun haqqında tarixi mənbələrdə göstərilir ki, şeir və musiqiyə marağı çox güclü idi, lakin bu maraq bəzən dini çevrələr tərəfindən tənqid edilirdi.
Siyasi karyerası və xilafətə gəlişi
Əməvilərin hakimiyyətinin möhkəmləndirilməsi
Yezid 680-ci ildə atasının ölümündən sonra Əməvi xilafətinin ikinci xəlifəsi elan olundu. Onun hakimiyyətə gəlişi İslam tarixində dönüş nöqtəsi sayılır. Çünki əvvəlki xəlifələr daha çox şura və ya icma razılığı ilə seçilirdisə, Yezid ilk dəfə olaraq atasının vəsiyyəti ilə taxta çıxmışdı. Bu isə İslamda siyasi legitimlik məsələsində ciddi mübahisələr yaratdı.
Hakimiyyətinin başlanğıcı
Hakimiyyətə gəldikdən sonra Yezid qarşısında iki böyük problem vardı:
- Müxalif qəbilələrin və dini liderlərin narazılığı.
- Xilafətin bütövlüyünü qorumaq.
Onun xilafətə gəlişi ilə İslam dünyasında böyük ixtilaflar baş qaldırdı.
Kərbəla hadisəsi – Yezidin bioqrafiyasında dönüş nöqtəsi
Hadisənin səbəbləri
Ən çox müzakirə olunan mövzu Yezidin adının Kərbəla faciəsi ilə bağlı olmasıdır. İmam Hüseyn ibn Əli, yəni Peyğəmbər Məhəmmədin (s) nəvəsi Yezidin hakimiyyətini qəbul etmədi. O, Kufə əhalisinin dəvəti ilə oraya hərəkət etdi. Lakin Yezidin göndərdiyi qoşunlar Hüseyni və tərəfdarlarını Kərbəla adlı məntəqədə mühasirəyə aldı.
Hadisənin gedişi
Hicri 61-ci ildə (680-ci il, 10 Məhərrəm) baş verən döyüşdə İmam Hüseyn və onunla bərabər olan 70-ə yaxın şəxs qəhrəmancasına şəhid oldular. Bu hadisə İslam dünyasında silinməz iz buraxdı və Yezidin hakimiyyətinə qarşı böyük nifrət yaratdı.
Təsiri və nəticələri
Kərbəla hadisəsi Yezidin siyasi karyerasının ən qaranlıq səhifəsi oldu. Bu faciə onun tarixdə adının mənfi məna daşımasına səbəb oldu. İslam dünyasında Hüseynin şəhidliyi haqq uğrunda mübarizənin simvoluna çevrildi, Yezid isə zalımlığın və ədalətsizliyin simvolu kimi yadda qaldı.
Yezidin digər fəaliyyəti və siyasəti
Xarici siyasət
Yezid dövründə Bizans imperiyası ilə müharibələr davam etmişdir. Onun dövründə Konstantinopola yürüş təşkil olunsa da, uğursuzluqla nəticələnmişdir. Bu isə həm Əməvi dövlətinin nüfuzuna zərbə vurmuş, həm də iqtisadi çətinliklər yaratmışdı.
Daxili siyasət
Yezid daxildə öz hakimiyyətini gücləndirmək üçün sərt metodlardan istifadə edirdi. Kufə və Məkkədə baş qaldıran narazılıqları amansızlıqla yatırtdı. Xüsusilə, Məkkədə İmam Hüseynin tərəfdarları ilə mübarizə zamanı Kəbənin zədələnməsi də onun nüfuzuna mənfi təsir göstərmişdi.
Yezidin nailiyyətləri və yaradıcılığı
Tarixi mənbələr Yezidin siyasi fəaliyyətindən daha çox mənfi tərəflərini vurğulasa da, onun dövründə bəzi mədəni sahələrdə inkişaf da olmuşdur.
- Ərəb poeziyasına və musiqisinə verdiyi dəstək,
- Dövlət idarəçiliyində bəzi islahat cəhdləri,
- Şam şəhərinin mədəniyyət mərkəzinə çevrilməsi bu dövrün hadisələri sırasındadır.
Lakin bütün bunlar Kərbəla faciəsinin yaratdığı böyük kölgənin altında qaldı.
Yezidin həyatı və şəxsi xarakteri
Yezid haqqında rəvayətlər çox ziddiyyətlidir. Bəzi mənbələrdə onun şeirə, ədəbiyyata marağı, incəsənətsevərliyi vurğulanır. Digərlərində isə içki məclislərinə meyilli, sərt və zalım bir hökmdar kimi təsvir olunur.
Onun şəxsi həyatı barədə məlumatlar az olsa da, bir neçə övladının olduğu qeyd edilir. Yezid 683-cü ildə vəfat etmiş, cəmi üç il hakimiyyətdə qalmışdır.
Yezidin təsiri və mirası
İslam tarixində rolu
Yezidin hakimiyyəti qısa sürsə də, təsiri böyük oldu. Onun adı Kərbəla ilə bağlı olaraq müsəlmanların yaddaşında mənfi simvola çevrildi. Bu hadisə şiə və sünni məzhəbləri arasında fərqlərin dərinləşməsinə səbəb oldu.
Mədəniyyət və ədəbiyyatda Yezid obrazı
Əsrlər boyu yazılan dini dastanlarda, mərsiyələrdə, şeirlərdə Yezid adətən mənfi qəhrəman kimi təqdim olunmuşdur. O, ədalətsiz hökmdar, zalım rəhbər obrazı ilə simvolizə edilmişdir.
Cəmiyyətə təsiri
Kərbəla hadisəsindən sonra müsəlman cəmiyyətlərində zalımlığa qarşı müqavimət ideyası gücləndi. İmam Hüseynin şəhidliyi insanları ədalət və haqqa sadiq qalmağa sövq etdi. Yezid isə əks obraz kimi tarixdə qaldı.
